به گزارش گروه رسانه ای ایران – گرا؛ قلعه الان پیر شده ولی روزی در جوانی برای خودش برو و بیایی داشته؛ حالا دیگر از سر و روی قلعه پیچکهای سبز بالا رفته و با همه خاطرات ریز و درشتش، زیر نوازش پیچکها آرام گرفته است. قلعه رودخان را میگویم، همین قلعه عظیمی که قرار است به شما معرفی کنم.
قلعه رودخان گیلان یا همان قلعه رودخان فومن، یکی از مستحکمترین دژهای ایران در دل جنگل است که در طول تاریخ، هیچ دشمنی نتوانسته رنگ داخل دیوارها را ببیند؛ حالا اگر برایتان سوال است که چرا و چهطور، بهتر است بقیه مقاله را بخوانید. ماجرای ما یک قلعه سنگی با برج و باروهایی است که سر به فلک کشیدهاند، درست روی قله کوه که حالا بعد از صدها سال بازنشسته شده و جز شگفتی چیزی برای بازدیدکنندگان باقی نگذاشته است.
قلعه رودخان کجاست؟
آدرس: استان گیلان، ۲۰ کیلومتری جنوب غربی فومن، بالای روستای رودخان
بهترین زمان بازدید از قلعه رودخان گیلان
اگر بخواهم قلعه رودخان فومن را در فصول مختلف سال بررسی کنم، به شما پیشنهاد میکنم فصل بهار یا پاییز را انتخاب کنید. در بهار، سرسبزی جنگل و هوای مطلوب بهاری پذیرای گردشگران خواهد بود. در پاییز هم رنگ و لعاب رنگهای پاییزی جنگل به دل تصویر قلعه سنگی حسابی مینشیند.
بهترین مسیر دسترسی به قلعه رودخان
تنها مسیر برای دسترسی به قلعه رودخان فومن است. ابتدا باید خود را به فومن برسانید، بعد به سمت جاده روستای قلعه رودخان حرکت کنید. فاصله فومن تا قلعه رودخان حدودا ۲۵ کیلومتر است که تقریبا ۴۰ دقیقه زمان میبرد. در مسیر خود از روستاهای مختلفی از جمله روستای گشت، کرد محله، گوراب پس و… رد خواهید شد و در نهایت به روستای قلعه رودخان میرسید. پس از گذشتن از حیدرآلات، پارکینگ این بنای تاریخی را در پای کوه میبینید.
قلعه رودخان چند پله دارد؟
پلههای قلعه رودخان طی کاوشهای باستانشناسی در کنارههای برجها و دیوار قلعه از زیر خاک سر بیرون آوردند که تعداد آن حدود ۹۳۵ پله است. با توجه به این تعداد، اسم قلعه هزار پله که به این بنای تاریخی نسبت دادهاند اصلا بیراه نیست و کاملا بهجاست.
گشتی در قلعه رودخان فومن
بازدید از قلعه رودخان فومن به عنوان یکی از جاهای دیدنی گیلان نیاز به زمان، صبر و حوصله دارد. این بنای تاریخی عظیم از دو بخش اصلی ارگ و قورخانه تشکیل شده است که در گذشته هرکدام از این دو، ساختار و کاربرد متفاوتی داشتند. ارگ، محل استقرار شاه بود و قورخانه محل فعالیتهای نظامی.
ورودی قلعه
بعد از پشت سر گذاشتن پلههای قلعه رودخان گیلان، به یک در چوبی بسیار بزرگ خواهید رسید که ارتفاع آن بیش از سه متر است. این در چوبی یادآور دروازه ورودی شهرهای سریال بازی تاج و تخت است! بلند، بزرگ و قطعا با چندین سرباز محافظ در گذشته. دو طرف ورودی قلعه، دو سکوی ۱.۵ متری وجود دارد که قد آن تا کمرتان میرسد و در گذشته محلی برای استقرار محافظان قلعه بوده است، اما الان دیگر جنگل، این سکوها را همرنگ خودش کرده و با دیدنشان میفهمید که با یک مکان متروکه طرف هستید.
درست بالای دروازه ورودی، کتیبه معروف قلعه قرار داشته که روی آن اطلاعاتی در مورد زمان مرمت بنا حک شده بود. دو طرف در ورودی دو برج عظیم و بلند استوانهای شکل با چند پنجره و روزنه قرار گرفته است که باعث شده ورود به قلعه برای هیچ دشمنی به این راحتیها نباشد.
پس از گذشتن از لنگه در، سوار ماشین زمان خواهید شد و درست در میان یک قلعه همچون یک شهر قدم خواهید گذاشت. شاید اگر برای چند لحظه چشمهایتان را ببندید صدای هیاهوی مردم، رفتوآمد سربازان و تیز کردن شمشیرها را هم بشنوید که از گذشته در فضای قلعه به جا مانده است.
کتیبه معروف قلعه رودخان گیلان
همانطور که در بخش تاریخچه قلعه رودخان توضیح دادم، زمان ساخت دقیق قلعه مشخص نیست اما در رابطه با مرمت بنا، کتیبهای معروف در سردر ورودی قلعه وجود داشت که روی آن این اطلاعات حک شده بود:
«این قلعه که به نام قلعه حسامی است، نخستین بار در سال ۹۱۸ تا سال ۹۲۱ هجری قمری به امر سلطان حسامالدین بن امیره دباج بن امیره علا الدین اسحقی تجدید بنا شد. این کتیبه را کمالالدین بن محمد گیلانی نوشت. عبارات آن از خان احمد شیروانی و تحریر آن از این حسینالخراسانی است.»[۲]
ارگ (شاهنشین)
ارگ یا بخش شاهنشین قلعه رودخان فومن در واقع مهمترین بخش این بنا محسوب میشده که در قسمت غربی قرار گرفته و با آجر ساخته شده است. این بخش محل استقرار حاکم بوده که در بالاترین نقطه قلعه ساخته شده است و حدود ۲۰۰ متر از ورودی اصلی قلعه فاصله دارد.
ساختار بخش شاهنشین با سایر بخشهای قلعه رودخان متفاوت است؛ بهطور کلی از سه بخش پایینی (تحتانی)، بالایی (فوقانی) و یک تراس تشکیل شده است. فکرش را بکنید، حکمران قلعه در میتوانست ساعتها در تراس به تماشای هیاهوی قلعه و آرامش جنگل بنشیند.
متاسفانه گذر زمان چیز زیادی از شاهنشین معروف باقی نگذاشته است، اما بر اساس شواهد و بررسیهای مختلف، در گذشته طبقه همکف دارای دو اتاق و یک ایوان بوده و اتاق فوقانی از بیرون ظاهری نیمهاستوانهای و از درون ساختاری هشت ضلعی داشته است.
قورخانه، محلی برای فعالیتهای نظامی
قورخانه دومین بخش اصلی قلعه رودخان فومن بهشمار میرود که در واقع محلی برای فعالیتهای نظامی در گذشته بوده است. کلمه قورخانه واژهای ترکیبی از ترکی فارسی است که معنی اسلحهخانه یا محلی برای ساخت اسلحه و مهمات جنگی میدهد. قورخانه در قسمت شرقی قلعه رودخان قرار گرفته است و دارای بخشهای مختلفی از جمله ۱۲ ورودی، زندان، درخروج اضطراری، حمام، آبریزگاه، قراولخانه و محلی برای اسکان سربازان ارشد بوده است.
برجهای دیدهبانی
دورتادور قلعه روخان گیلان برجهای دیدبانی مرتفعی ساخته شده است که در نگاه اول در میان جنگلهای سرسبز فومن نمایان میشوند. شاید برایتان جالب باشد که بدانید این قلعه دارای ۴۰ برج دیدبانی است که ساختار استوانهای یکسانی داشته و از داخل فضایی هشتضلعی دارند.
هر کدام از برجها اتاقی هشتضلعی با طاقهای گنبدیشکل هستند که دورتادور آنها روزنه و پنجرههای شیبدار ساختهاند. سقف گنبدی برجها نگهبانان را از باد، باران و برف در امان نگه میداشت. کاربرد روزنههای این بخش از قلعه، علاوه بر دیدبانی، سرازیر کردن مواد مذاب یا تیراندازی به دشمن بوده است تا هیچ دشمنی امکان نفوذ به قلعه نداشته باشد. بعضی از برجهای دیدبانی دو طبقه با سقف چوبی هستند و در گذشته محلی برای راحتی سربازان در زمستان بودهاند.
آب انبار
چشمه آبی که در گذشته منبع تامین آب قلعه رودخان گیلان بوده در بخش غربی قلعه قرار دارد که آب مورد نیاز آن از ییلاق زردخونی به این آبانبار ریخته میشد. این آبانبار در گودترین قسمت قلعه قرار گرفته و مساحتی نزدیک به ۱۳۰ مترمربع دارد. با توجه به اهمیت آبانبار، برای حفاظت از این بخش، دو ردیف برج دیدبانی ساخته شده بود.
آبانبار قلعه رودخان بعد از زلزله سال ۱۳۶۹ هجری شمسی خشک و پس از سالها توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری گیلان احیا شد. در حال حاضر آب مورد نیاز قلعه و بازدیدکنندگان از طریق لولههای پلاستیکی به قلعه و محل آبانبار جدید انتقال پیدا میکند.
معرفی کلی قلعه رودخان گیلان
قلعه رودخان با ۵۶ برج و باروی عظیم سنگی، یکی از هزاران دژ مستحکمی است که ایرانیان برای در امان ماندن از حوادث روزگار بنا کردهاند. این قلعه یکی از جاهای دیدنی گیلان است که در ۲۰ کیلومتری جنوب غربی فومن قرار گرفته است. قلعه در دوران ساسانیان ساخته شده و در دوره سلجوقیان مرمت و بازسازی جدی داشته است.
عظمت این قلعه شگفتانگیز به حدی است که مرحوم دکتر ستوده، ایرانشناس و پژوهشگر برجسته ایرانی آن را به «شهری آباد» تشبیه کرده است. این بنای تاریخی که در ساخت آن فقط از سنگ، آجر و چوب استفاده شده است، نمونهای بینظیر از معماری سنتی منطقه با ساختار دفاعی خاص است که در سال ۱۳۵۴ در فهرست آثار ملی ایران جای گرفت.
تاریخچه قلعه رودخان گیلان: قلعه رودخان چند سال قدمت دارد؟
در مورد تاریخچه ذکر شده که درگذشته گیلان به دو بخش «بی یه پس» (گیلان غربی) و «بی یه پیش» تقسیم میشد و فومن به عنوان مرکز گیلان غربی شناخته میشد. با توجه به موقعیت استراتژیک فومن، قلعه رودخان به عنوان دژی مستحکم با میلیونها سنگ در ابعاد مختلف، آجر و چوب، برای حفاظت از منطقه ساخته شد. البته با توجه به سن و سالی که قلعه رودخان دارد، در گذر زمان کاربریهای مختلفی تجربه کرده است؛ گاهی پایگاه نظامی بود و گاهی هم مقری برای استقرار حکومت.
قلعه رودخان، آن هم با این عظمت! اولین بار، یک محقق و باستانشناس لهستانی به نام الکساندر بورجکوخودزکو[۱] در یادداشتهای خود درباره ایران به این قلعه اشاره کرد و اولین قدم را در معرفی این بنای تاریخی را برداشت.
امیرحسامالدین دباج (مظفرالسلطان) فرمانروای بیه پس گیلان بود که به عنوان اولین مخالفین حکومت صفویه، از حاکم دوران سرپیچی کرد. امیرحسام که مدتی هم قلعه نام او را به دوش میکشید در سال ۹۱۸ تا ۹۲۱ هجری قمری مشغول مرمت و بازسازی قلعه رودخان شد. او بعد از مرمت قلعه، آن را به مقری برای مبارزات خود تبدیل کرد اما علیرغم موفقیتهای کوچک و بزرگ خود، در نهایت دستگیر و در تبریز اعدام شد.
این اولین و آخرین دعوایی نبوده که قلعه رودخان درگیرش شده؛ هدایت خان، حاکم فومن هم در سال ۱۱۷۵ هجری قمری این بنا را برای مبارزه با کریمخان زند تعمیر کرد و قطعا چندین و چند ماجرای دیگر هم هست که ما از آنها بیخبر هستیم.
الان هر آنچه که از قلعه رودخان باقی مانده، اهمیت تاریخی دارد و برای همین هم برای محلیها و گردشگران، بخشی از جاهای دیدنی گیلان است. یک قسمت از این بقایا در قالب پارک جنگلی سنگچین و شنریزی شده است.
وجه تسمیه قلعه چیست؟
از تاریخچه قلعه رودخان گذشته نوبت به دلیل نامگذاری آن میرسد؛ البته که این قلعه سالخورده را در هر دوره، با یک نام صدا میکردند؛ گاهی قلعه هزار پله بوده که با صدها پله از زمین به آسمان وصل میشده، گاهی هم قلعه حسامی، سکسار، سگسار و یا حتی سگسال. وجه تسمیه قلعه حسامی به مرمت بنا توسط حسامالدین دباج اسحاقی برمیگردد و سگسال هم احتمالا اشاره به سال سگ دارد که قلعه در آن ساخته شده است.
اما همانطور که تا اینجای کار متوجه شدهاید، قلعه رودخان فومن قلعهای است که کنار رودخانه قرار گرفته و همین موضوع منشا اصلی نامگذاری این بنای تاریخی است. این دژ عظیم در گذشته با نامهایی مثل دژ رودگان یا روگان شناخته میشد که به معنی دژی در کنار رودخانه بود اما بعدها به نام قلعه رودخان، یعنی قلعهای که در نزدیکی رودخانه قرار دارد، تغییر پیدا کرد. این قلعه در زبان گیلکی به اسم «رودخان قلعه» و در زبان تالشی به اسم «قله روخون» معروف است، پس اگر از بومیهای منطقه این اسمها را شنیدید تعجب نکنید.
نگاهی به معماری قلعه رودخان فومن
اگر بخواهم درباره معماری شگفتانگیز قلعه رودخان گیلان صحبت کنم باید چند ساعتی وقتتان را بگیرم… این قلعه در فضایی به مساحت ۲.۶ هکتار به طول ۵۰۰ متر ساخته شده است که بلندای برج و باروها حدودا به ۱۵۰۰ متر هم میرسد. اگر بخواهید ذهنیت درستی از مساحت قلعه داشته باشید، باید بدانید که مساحت شهر فومن حدودا ۲۹ کیلومتر است.
اگر با دقت به تصاویر قلعه رودخان نگاه کنید، میبینید که این قلعه درست روی قله دو تا از مرتفعترین تپههای منطقه ساخته شده است که باعث شده از نظر معماری به سه بخش تقسیمبندی شود:
بخش شرقی
بخش شرقی شامل همان بخش قورخانه میشود که قبلا به شما معرفی کردم. این بخش در واقع پایگاه نظامی قلعه بهشمار میرفته که شامل بخشهای مختلفی از جمله ورودی، زندان، در خروج اضطراری، حمام، آبریزگاه، قراولخانه و محلی برای اسکان سربازان ارشد بوده است.
بخش میانی
بخش میانی پایینترین سطح قلعه است که بین دو تپه قرار گرفته است.
بخش غربی
بخش غربی روی شیب تند کوه قرار گرفته که شاهنشین و محل استقرار حکمران بوده است.
معماری نفوذناپذیر قلعه رودخان فومن
یکی از ویژگیهای منحصربهفرد قلعه رودخان فومن گیلان، نفوذناپذیر بودن آن است. موقعیت ساخت و معماری قلعه به گونهای بوده که هیچ دشمنی در طول این همه سال به آن نفوذ نکرده است. عوامل زیادی بر روی مقاومت قلعه اثرگذار است اما چهار ویژگی دفاعی که باعث شده دست هیچ دشمنی به قلعه نرسد این موارد است:
- وجود روخانه پرآب قلعه رودخان که مانع حرکت سربازان میشد.
- فراز و نشیب جنگل با انبوهی از درختان کهنسال که شرایط پیشروی را سخت میکرد.
- ارتفاع قلعه که در بالاترین نقطه منطقه ساخته شده بود.
- در نهایت وجود آن همه برج و باروی مرتفع کار را برای دشمنان سختترمیکرد.
آب و هوای قلعه رودخان:
قلعه رودخان در بهار
بهار یکی از بهترین فصلها برای بازدید از قلعه رودخان است، چراکه هوای خنک کوهستانی منطقه با سرسبزی بینهایت جنگل دستدردست هم میدهند تا یک خاطره دوستداشتنی از این قلعه برای بازدیدکنندگان بسازند.
قلعه رودخان در تابستان
تابستان قلعه رودخان، مانند تابستان بقیه جاهای شمال ایران، رطوبت زیادی دارد. البته گرمای تابستان این منطفه به خاطر کوهستانی بودن، کمتر از بقیه جاهاست، اما بههرحال رطوبت جنگل ممکن است برای خیلیها آزاردهنده باشد.
قلعه رودخان در پاییز
پاییز در قلعه رودخان به پادشاهیترین حالت ممکن خود میرسد. زیبایی رنگهای نارنجی، قرمز و زرد درختان در دل جنگل، همراه با آبوهوای خنک منطقه، حسابی حال گردشگران را جا میآورد.
قلعه رودخان در زمستان
سرمای زمستانی در منطقه کوهستانی قلعه رودخان بیشتر است. بارش برفهای گاهوبیگاه، قلعه رودخان را روسفید میکند و ابهتش را به خواب زمستانی میبرد. البته باید توجه داشته باشید که بارش زیاد باران و برف در زمستان، مسیر دسترسی به قلعه را دشوار و خطرناک میکند.
امکانات رفاهی منطقه و قلعه رودخان گیلان
با توجه به اینکه این قلعه عظیم متروکه تبدیل به یکی از مهمترین جاهای دیدنی گیلان شده، امکانات رفاهی مختلفی برای بازدیدکنندگان و گردشگران فراهم شده است. این امکانات به دو بخش تقسیم میشود، امکاناتی که قبل از پلهنوردی وجود دارد و امکاناتی که بعد پلهنوردی در محیط قلعه است.
قبل از شروع پلهنوردی چند ساعته خود، میتوانید از امکانات مختلفی از جمله رستورانهای مختلف با غذای محلی، فروشگاههای صنایع دستی و یا عکاسخانه برای گرفتن عکس یادگاری با لباس محلی استفاده کنید. این بخش دارای سرویس بهداشتی و نمازخانه هم هست.
امکانات موجود در بخش محوطه قلعه محدود به آب آشامیدنی، سرویس بهداشتی و نمازخانه میشود.
اقامت در قلعه رودخان
اگر در این سفر دلتان میخواست در قلعه رودخان گیلان اقامت داشته باشید دو گزینه پیشروی شماست: میتوانید از هتلها یا اقامتگاههای بومی اطراف قلعه استفاده کنید و یا اگر اهل ماجراجویی هستید، گزینه کمپ کردن در دل طبیعت هم همواره روی میز است. اما باید تجهیزات کامل کمپ همراه خود ببرید و آماده مواجه شدن با هرکدام از چالشهای شبمانی در دل جنگل باشید.
بازار قلعه رودخان فومن گیلان چطور جایی است؟
بازار قلعه رودخان فومن گیلان یک طورهایی شبیه شهر آرزوهاست. منظورم این نیست که قرار است آرزوهایمان را برآورده کند، به نظرم بیشتر شکل و شمایل رنگارنگ کارتونی و عجیبی دارد که قرار گرفتن آن همه رنگ و جنبوجوش در میان جنگل کمی آن را عجیبتر کرده است.
این بازار درست بعد از پارکینگ قرار گرفته است و همان ابتدای راه حال و هوایتان را عوض میکند. بازاری پر از رنگ، خوردوخوراکهای خوشمزه و ساختاری کاملا متفاوت. بازار قلعه رودخان، جادهای جنگلی است که در دو طرف آن پر شده از مغازههایی با سقفهای شیروانی و ایوانهایی با گلدانهای رنگ به رنگ.
نکات احتیاطی در بازدید از قلعه رودخان
هنگام بازدید از قلعه رودخان گیلان نکاتی هست که از قبل باید بدانید و در نظر بگیرد. اولین نکته در رابطه با این بنای تاریخی شرایط بازدید آن است؛ این بنا به خاطر مسیر پیادهروی و تعداد پلههای زیادش برای سالمندان یا افرادی که دارای محدودیتهای حرکتی یا مشکلات زانو هستند مناسب نیست.
البته در ابتدای مسیر چوبدستیهای ارزان دستساز مردم بومی برای راحتتر بالا رفتن از پلهها به فروش میرسد؛ با داشتن یک چوبدستی فشار کمتری به زانوهایتان وارد میشود.
جاهای دیدنی نزدیک به قلعه رودخان
اگر بعد از گردش در قلعه، وقت اضافه داشتید و دلتان خواست جاهای دیدنی اطراف قلعه رودخان را هم ببینید میتوانید برای چند جا برنامهریزی کنید:
روستای پلکانی ماسوله
روستای تاریخی ماسوله یکی از دیدنیترین جاذبههای گردشگری کشور است که سالانه گردشگران زیادی از همهجای دنیا به دیدن آن میآیند. معماری پلکانی ماسوله شهرت جهانی دارد و طبیعت زیبای آن، چیزی است که اصلا نباید از دست بدهید. گردش در ماسوله و خرید سوغاتی و صنایعدستی مردم محلی آن را به شما پیشنهاد میکنم.
آدرس: استان گیلان، شهرتاریخی و توریستی ماسوله
پارک فومن
پارک فومن یکی از جاهای دیدنی در شهر فومن و نزدیک به قلعه رودخان است که به خاطر وجود مجسمههای مختلف از جمله مجسمه معروف چهار دختران، شهرت زیادی دارد. این پارک باصفا یکی از فضاهای سبز منطقه است که مردم فومن و گردشگران زیادی به آن سر میزنند.
آدرس پارک فومن: استان گیلان، فومن، سه کیلومتری مرکز فومن
غار خون فوشه
در نزدیکی قلعه رودخان، غاری به اسم غار خون فوشه با قدمتی بیشتر از سه هزار سال قرار دارد. این غار یکی از جاذبههای گردشگری ارزشمند منطقه است که در یک منطقه جنگلی قرار گرفته. خیلی از گردشگرانی که برای دیدن قلعه رودخان به این منطقه سفر میکنند، بازدید از غار خون فوشه را هم در برنامه خود قرار میدهند.
آدرس غار خون فوشه: استان گیلان، فومن، روستای فوشه، نزدیک قلعه رودخان
